Дзі­ця­чыя ліс­ты з 1951 го­да

Ме­на­ві­та вось так, праз зна­ёма­га, які на­быў каш­тоў­ныя да­ку­мен­ты ў бу­кі­ніс­тыч­най кра­ме, у ру­кі на­ша­га бы­ло­га фо­та­ка­рэс­пан­дэн­та, зна­ка­мі­та­га бе­ла­рус­ка­га фа­тог­ра­фа Юрыя Іва­но­ва па­тра­пі­лі ці­ка­выя ліс­ты, якія яшчэ раз свед­чаць пра шмат­гран­ную дзей­насць на­род­на­га мас­та­ка БССР і СССР За­іра Азгу­ра. Юрый Сяр­ге­евіч, зра­зу­меў­шы знач­насць зна­ход­кі, ад­ска­ні­ра­ваў гэ­тыя па­пя­ро­выя по­мні­кі ня­даў­ня­га ча­су і пе­рад­аў іх у рэ­дак­цыю “К”.

Што гэ­та за ліс­ты? Гэ­ты до­пі­сы, што да­сы­ла­лі ў 1951 го­дзе на­ву­чэн­цы дзі­ця­ча­га до­ма ў па­се­ліш­чы Па­гост-За­га­род­скі ця­пе­раш­ня­га Пін­ска­га ра­ёна (та­ды Ла­гі­шын­ска­га ра­ёна Пін­скай воб­лас­ці) на ад­рас зна­ка­мі­та­га бе­ла­рус­ка­га ску­льп­та­ра За­іра Азгу­ра, які та­ды з’яўляў­ся дэ­пу­та­там Вяр­хоў­на­га Са­ве­та БССР. У гэ­тых ліс­тах вы­ха­ван­цы дзі­ця­ча­га до­ма апіс­ва­лі сваё жыц­цё і пра­сі­лі да­па­мо­гі ў тых або іншых спра­вах.

На­прык­лад, так па­чы­наў­ся адзін з ліс­тоў да За­іра Азгу­ра:

10.04.1951.

Шмат­па­ва­жа­ны т. Азгур!

Пра­бач­це, што мы на­сме­лі­лі­ся пе­ра­пы­ніць час Ва­шай са­ма­ахвяр­най пра­цы, ад­хі­ліць Ва­шу каш­тоў­ную ўва­гу на­шым ліс­том. Гэ­та пі­шуць Вам 150 вы­ха­ван­цаў Па­гост-За­га­род­ска­га дзі­ця­ча­га до­ма, тыя дзе­ці, чые ба­ць­кі бы­лі за­бі­тыя ў ба­ра­ць­бе за пра­вую спра­ву, за шчас­це ўсіх нас. Мо­жа быць, Вы яшчэ не за­бы­лі сус­трэ­чы з за­га­род­ца­мі ў гэ­тым ці­хім, глу­хім, са­мот­ным ку­точ­ку Пін­шчы­ны. Мы ж ні­ко­лі не за­бу­дзем гэ­та­га! Вось і ця­пер успа­мі­на­ецца Ваш муж­ны аб­рыс, асіл­ка­вы по­зірк Ва­шых доб­рых ва­чэй, Ваш вы­со­кі пад’ёміс­ты раз­умны лоб і пяш­чот­ныя ры­сы тва­ру. А на­тхня­ль­ная пра­мо­ва, якую Вы па-ара­тар­ску пра­мо­ві­лі ў сель­скай за­ле, знай­шла га­ра­чы вод­гук у сэр­цах усіх вы­бар­шчы­каў, на­тхня­ючы іх на яшчэ бо­ль­шую твор­чую пра­цу на ка­рысць на­шай Ра­дзі­мы. Гэ­тая раз­умная пра­мо­ва за­лег­ла і ў на­шых ма­ле­нь­кіх сэр­цах, і яна і за­раз клі­ча нас ісці ня­спын­на на­пе­рад, ава­лод­ваць ве­да­мі, яшчэ лепш вы­сту­паць на сцэ­не, яшчэ лепш удзе­ль­ні­чаць у гра­мад­скай пра­цы […].

Да­лей дзе­ці апіс­ва­лі За­іру Азгу­ру сваё жыц­цё ў дзі­ця­чым до­ме, як яны ву­чац­ца, чым за­йма­юцца, пі­са­лі, што “мы ад­чу­ва­ем мно­га цяж­кас­цей ма­тэ­ры­яль­на­га пла­ну, але ня­гле­дзя­чы на гэ­та, па ву­чо­бе і арга­ні­за­цыі пра­цы наш дзі­ця­чы дом адзна­ча­ецца, як пе­рад­авы”. А да­лей вы­ка­за­лі сваю про­сь­бу да дэ­пу­та­та Вяр­хоў­на­га Са­ве­та БССР.

[…] Ня­даў­на мы пра­во­дзі­лі збор дру­жы­ны на тэ­му “Доб­ры дзень, дзі­ця­чы дом у 1955 го­дзе”. Збор рых­та­ва­лі кам­са­мо­ль­цы пад кі­раў­ніц­твам ды­рэк­та­ра. У ім мы акрэс­лі­лі ве­ль­мі мно­га ці­ка­вых бу­ду­чых пла­наў пра тое, як пе­ра­тва­рыць наш род­ны дзі­ця­чы дом, па­бу­да­ваць за­вод, да­стаць ма­тор­ную лод­ку, аўта­ма­шы­ну. Але як гэ­та зра­біць? Бо аўта­ма­шы­на і ця­пер нам па­трэб­на. Пры­йшла вяс­на, а нам цяж­ка да­стаць прад­укты, што ад­чу­ва­ецца на на­шым жыц­ці.

На­быц­цё ма­шы­ны шмат у чым па­леп­шы­ла б наш по­быт. Мо­жа быць, Вы да­па­маг­лі б нам у гэ­тым?

Да­лей дзе­ці пі­са­лі, што за­йма­юцца ў роз­ных гур­тках, у тым лі­ку — у мас­тац­кім. Але ім не стае фар­бы для ма­ля­ван­ня і гэ­та за­трым­лі­вае іх на­ву­чан­не. “Да­ра­гі наш дзя­дзя Азгур! Ці маг­лі б Вы нам хоць кры­ху да­па­маг­чы ў гэ­тым? — звяр­та­лі­ся да З. Азгу­ра на­ву­чэн­цы дзі­ця­ча­га до­ма.

На­пры­кан­цы ліс­та дзе­ці за­пра­ша­лі ску­льп­та­ра да ся­бе ў дзі­ця­чы дом на свя­та 1 Мая.

Па­лес­кі Ма­ка­ран­ка

У пе­рад­адзе­ных Юры­ем Іва­но­вым да­ку­мен­тах, акра­мя на­зва­на­га до­пі­су, знай­шоў­ся і ліст ды­рэк­та­ра дзі­ця­ча­га до­ма, За­ха­ра Зі­ма­ка. Асо­ба яго, да сло­ва, ве­ль­мі не­звы­чай­ная. Па­ляк, ура­джэ­нец Вар­ша­вы, ён у 1939 го­дзе, па­сля фа­шыс­цкай аку­па­цыі Поль­шчы, апы­нуў­ся ў мяс­тэч­ку Ко­са­ва, што ў Іва­цэ­віц­кім ра­ёне Брэс­цкай воб­лас­ці. Пра­ца­ваў тут на­стаў­ні­кам, але па­сля па­чат­ку Вя­лі­кай Айчын­най вай­ны яго, раз­ам з жон­кай Аляк­сан­драй, ад­пра­ві­лі ў Ко­саў­скае ге­та.

На шчас­це, яны вы­жы­лі, а па­зней, ка­лі пры­клад­на 200 вяз­няў ге­та вы­зва­лі­лі парт­ыза­ны, усту­пі­лі ў парт­ызан­скі атрад. Там, у парт­ызан­скім атра­дзе Пін­ска­га злу­чэн­ня імя Ку­ту­за­ва За­хар Зі­мак стаў ка­ман­дзі­рам ад­дзя­лен­ня, удзе­ль­ні­чаў у ба­явых дзея­ннях, быў па­ра­не­ны. За муж­насць пад­час ба­явых дзея­нняў За­хар і Аляк­сан­дра Зі­мак бы­лі адзна­ча­ны ордэ­на­мі Вя­лі­кай Айчын­най вай­ны, мед­аля­мі “За ба­явыя за­слу­гі”, “Парт­ыза­ну Айчын­най вай­ны” і мно­гі­мі іншы­мі ўзна­га­ро­да­мі. А па­сля вай­ны За­хар Зі­мак стаў ды­рэк­та­рам Па­гост-За­га­род­ска­га дзі­ця­ча­га до­ма.

Тут і вы­явіў­ся яго­ны пед­ага­гіч­ны і вы­ха­ваў­чы та­лент. Так, у па­чат­ку пед­ага­гіч­най дзей­нас­ці За­хар Зі­мак кі­ра­ваў­ся ву­чэн­нем Яну­ша Кор­ча­ка, вы­дат­на­га поль­ска­га пед­аго­га, ле­ка­ра, пі­сь­мен­ні­ка, пуб­лі­цыс­та, які пра­ца­ваў у дзі­ця­чых пры­тул­ках. Спат­рэ­бі­ла­ся і ме­то­ды­ка вы­ха­ван­ня цяж­кіх пад­лет­каў Анто­на Ма­ка­ран­кі, а з Ва­сі­лём Су­хам­лін­скім Зі­мак быў зна­ёмы аса­біс­та, вёў актыў­ную пе­ра­піс­ку.

Усе гэ­тыя на­бы­тыя ве­ды, — на­ту­ра­ль­на, раз­ам з улас­ным уні­ка­ль­ным во­пы­там і шчы­рай лю­боў­ю да дзя­цей, — да­лі свой вы­нік. Так, у дзі­ця­чым до­ме кож­ны з вы­ха­ван­цаў вы­кон­ваў па­сі­ль­ныя бы­та­выя аб­авяз­кі. Ста­рэй­шыя шэф­ства­ва­лі над ма­лы­мі і чы­та­лі ім каз­кі на ноч. Ад­ной з га­лоў­ных умоў вы­ха­ван­ня быў за­ня­так гра­мад­ска-ка­рыс­най пра­цай. Акра­мя та­го, вя­лі­кая ўва­га над­ава­ла­ся ку­ль­тур­на­му і ва­енна-па­тры­ятыч­на­му вы­ха­ван­ню дзя­цей і пад­лет­каў. На­прык­лад, у лет­ніх па­хо­дах вы­ха­ван­цы пра­йшлі ва­енны­мі сцеж­ка­мі Пін­шчы­ны, збі­ра­лі мясц­овы фа­льк­лор, па­бы­ва­лі ва ўсіх га­ра­дах-ге­ро­ях СССР. Па­зней со­тні вы­ха­ван­цаў дзі­ця­ча­га до­ма зра­бі­лі­ся па­спя­хо­вы­мі лю­дзь­мі і на­заў­сё­ды за­ха­ва­лі цёп­лыя ўспа­мі­ны пра сва­іх на­стаў­ні­каў, якія за­мя­ні­лі ім ба­ць­коў. На­ту­ра­ль­на, ад­на з га­лоў­ных ро­ляў у гэ­тым пе­ра­ўтва­рэн­ні дзя­цей у па­ўна­цэн­ных гра­ма­дзян кра­іны на­ле­жа­ла ды­рэк­та­ру дзі­ця­ча­га до­ма За­ха­ру Зі­ма­ку, па­лес­ка­му Ма­ка­ран­ку.

Ад­каз ску­льп­та­ра і ча­ла­ве­ка

Вяр­ну­ся да ад­шу­ка­ных ліс­тоў. Ві­даць, па про­сь­бе сва­іх вы­ха­ван­цаў, За­хар Зі­мак да­слаў яшчэ ад­но пі­сь­мо За­іру Азгу­ру, маг­чы­ма та­му, што на пер­шы до­піс вя­до­мы ску­льп­тар не ад­ка­заў. Як сцвяр­джае сам ды­рэк­тар у ліс­це да дэ­пу­та­та Вяр­хоў­на­га Са­ве­та БССР, ві­даць, ад­рас, на які да­сы­ла­лі ліст дзе­ці, быў не зу­сім слуш­ным.

З ліс­та ды­рэк­та­ра дзі­ця­ча­га до­ма:

[…] “Ка­рыс­та­ючы­ся вы­пад­кам, я пра­шу ака­заць да­па­мо­гу на­ша­му дзі­ця­ча­му до­му. Да­па­мо­га гэ­та за­клю­ча­ецца ў тым, каб Вы, як наш дэ­пу­тат, па­са­дзей­ні­ча­лі ў атры­ман­ні не­ка­то­рых жыц­цё­ва не­абход­ных для нас ма­тэ­ры­яль­ных каш­тоў­нас­цей.

1. Вам цу­доў­на вя­до­ма, што мы зна­хо­дзім­ся ў за­кі­ну­тым мес­цы і ад­сут­насць тран­спар­ту ад­бі­ва­ецца на хар­ча­ван­ні і за­бес­пя­чэн­ні дзя­цей. Да ра­ёна — 28 км, да Пін­ска — 35 км. Мы про­сім Вас атры­маць на­рад на гру­за­вую ма­шы­ну для дзі­ця­ча­га до­ма. На­ша ма­шы­на па­ла­ма­ная, ста­іць раз­абра­ная. За 3 га­ды мы вы­дат­ка­ва­лі на яе ра­монт 30 ты­сяч руб­лёў, бо год яе на­ра­джэн­ня — 1936.

2. Мінск ця­пер — пра­мыс­ло­вы цэнтр. Нам для аб­ста­ля­ван­ня май­стэр­няў не­абход­на мець не­ка­ль­кі та­кар­ных і элек­трас­від­ра­ва­ль­ных стан­коў. Не ве­да­ем, ку­ды звяр­нуц­ца для та­го, каб іх на­быць.

3. У нас у дзі­ця­чым до­ме — 12 вы­ха­ван­цаў — мас­та­коў. Але ця­пер скон­чы­ла­ся ўся мас­тац­кая алей­ная фар­ба, якую нам да­сла­лі шэ­фы. На­быць тут ня­ма дзе. Пад­ка­жы­це, ка­лі лас­ка, ці мож­на на­быць у Мін­ску фар­бы, і на чый ад­рас да­слаць гро­шы.”

Мы ве­ль­мі вы­ба­ча­емся за тое, што Вас тур­бу­ем. Але ж Вы наш дэ­пу­тат, і гэ­та дае нам ма­ра­ль­нае пра­ва звяр­тац­ца да Вас, мо­жа быць, і з дро­бя­зя­мі.

Зра­зу­ме­ла, За­ір Азгур не мог не ад­гук­нуц­ца на гэ­тую про­сь­бу. Пра тое, што ён зра­біў, на­пі­са­лі са­мі дзе­ці ў він­ша­ва­ль­ным ліс­це з Но­вым, 1952 го­дам:

Шмат­па­ва­жа­ны і да­ра­гі За­ір Азгур!

Мы, вы­ха­ван­цы Па­гост-За­га­род­ска­га дзі­ця­ча­га до­ма №1 Пін­скай воб­лас­ці, го­ра­ча він­шу­ем Вас з Но­вым 1952 го­дам, ад усёй ду­шы жа­да­ем Вам доў­гіх га­доў жыц­ця, мно­га шчас­ця і бес­пе­ра­пын­най энер­гіі ў Ва­шай вы­со­ка­ша­ноў­най пра­цы.

Мы ўсе, 180 на­се­ль­ні­каў дзі­ця­ча­га до­ма, шчы­ра ўдзяч­ны Вам за тую вя­лі­кую да­па­мо­гу, якую Вы нам ака­за­лі ў на­быц­ці аўта­ма­шы­ны. Атры­маў­шы та­кі ба­га­ты пад­ару­нак, мы пры­кла­дзём усе на­ма­ган­ні, каб апраў­даць кло­па­ты пра дзя­цей-сі­рот на­ша­га род­на­га ўра­да, лю­бі­ма­га Ста­лі­на і ўся­го са­вец­ка­га на­ро­да. Мы сва­ёй ву­чо­бай, дыс­цып­лі­най і пра­цай бу­дзем штод­ня ўма­цоў­ваць ма­гут­насць на­шай пры­го­жай Ра­дзі­мы і мір ва ўсім све­це! […]

Ду­ма­ецца, што іншыя про­сь­бы вы­ха­ван­цаў дзі­ця­ча­га до­ма За­ір Азгур так­са­ма змог вы­ра­шыць. Пры­чым, да­клад­на мож­на ска­заць, што су­пра­цоў­ніц­тва і сяб­роў­ства з вы­ха­ван­ца­мі па­лес­ка­га дзі­ця­ча­га до­ма, з жы­ха­ра­мі мяс­тэч­ка не пе­ра­пы­ні­ла­ся гэ­тым ліс­та­ван­нем, а то­ль­кі па­ча­ло­ся. Так, у 1956 го­дзе ў Па­гост-За­га­род­скім быў ад­кры­ты по­мнік на брац­кай ма­гі­ле, а ў 1958 го­дзе ў мяс­тэч­ку па­ўстаў по­мнік Ле­ні­ну. Усе гэ­тыя ра­бо­ты — аўтар­ства За­іра Азгу­ра, ску­льп­та­ра і про­ста Ча­ла­ве­ка, не­абы­яка­ва­га і шчы­ра­га, га­то­ва­га да­па­маг­чы кож­на­му ўсім, чым то­ль­кі маг­чы­ма.

Юрый ЧАР­НЯ­КЕ­ВІЧ
Ілюс­тра­цыі і фо­та
Юрыя ІВА­НО­ВА