Як тавары на паліцах супермаркетаў і абстаноўка гандлёвых цэнтраў могуць уплываць на развіццё асобы ды адчуванне нацыянальнай ідэнтычнасці? Наўпрост. Гэта пацвярджае ўвага, якая надаецца побыту і вытворчасці ў Канцэпцыі развіцця нацыянальнай культурнай прасторы ва ўсіх сферах жыцця грамадства на 2024—2026 гады.

Дакумент быў зацверджаны ў снежні. Што зроблена з той пары і як укараняюцца новыя захады? Зазірнём у гандлёвыя цэнтры, якія звычайна сустракаюць нас музыкай. Дарэчы, Канцэпцыя развіцця нацыянальнай культурнай прасторы прапануе арганізацыю гучання айчынных твораў у гандлёвых аб’ектах і ўстановах грамадскага харчавання. Але пакуль што беларускія кампазіцыі — рэдкасць у крамах. Чаму? 

Лагічна, што ўсё ў гандлёвых кампаній працуе на павышэнне прыбытку. Таму і музыка мусіць ствараць належны настрой для пакупак. Найбольш пасуюць да гэтага запісы, якія наведвальнік нават не ўспомніць, калі выйдзе з крамы: лаўндж, плаўны джаз, лёгкія інструментальныя кампазіцыі, аднастайныя поп-трэкі на замежных мовах. 

Выстава лельчыцкіх лялек у Першым нацыянальным гандлёвым доме

Да таго ж аўдыяафармленне крам уладальнікі нярэдка давяраюць адмысловым сэрвісам. Гэтыя пасярэднікі прапануюць гатовую базу фонавай музыкі, заключаюць неабходныя пагадненні і робяць прадугледжаныя законам грашовыя адлічэнні. Між іншым, згаданыя сэрвісы ў сваіх прэзентацыях паведамляюць, што каталогі змяшчаюць “кантэнт ад найбуйнейшых расійскіх і замежных лэйблаў”. Сярод мільёнаў аўдыязапісаў адшукаць беларускія амаль немагчыма. Айчынны плэй-ліст абмяжоўваецца парай-тройкай твораў “Песняроў” і “Сяброў”. 

ПАД ГУКІ КОЛАВАЙ ЛІРЫ 

Наведвальнікі гандлёвых цэнтраў прызвычаіліся сумяшчаць пакупкі з забавамі. Кампаніі даўно ўсвядомілі патрэбу публікі ў відовішчах, таму перыядычна ладзяць у крамах анімацыйныя праграмы, квэсты, майстар-класы. Аднак гэтыя імпрэзы скіраваны толькі на стымуляванне продажаў і павелічэнне пакупніцкай лаяльнасці. 

Убачыць культурную акцыю з нацыянальным напаўненнем у гандлёвых цэнтрах мала калі пашчасціць. Пэўна, уладальнікі мяркуюць, што родныя матывы ў абстаноўцы брэндавых крам недарэчныя. 

Іначай справа ідзе ў гандлёвым цэнтры “Сталіца”. Гэта бадай адзіны падобны аб’ект, дзе традыцыйна праводзяць імпрэзы да дзяржаўных і народных свят. Напрыклад, нядаўна тут адзначалі Дзень абаронцы Айчыны. Пакупнікі могуць пачуць у атрыуме не толькі эстрадных зорак. Нярэдка на імправізаванай сцэне выступае творчая моладзь. 

Заўсёднікамі гэтай пляцоўкі сталі студэнты Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтваў. Майстэрствам з мінчанамі ўжо дзяліліся ансамбль акардэаністаў, духавы квінтэт ды іншыя калектывы. Наведвальнікі пачулі нават такі экзатычны для сучаснага гараджаніна інструмент, як колавая ліра, а яшчэ аўтэнтычныя беларускія спевы, паўдзельнічалі ў майстар-класе па народных танцах — пастараліся выкладчыкі і выхаванцы кафедры народнапесеннай творчасці і фальклору. Асобна варта вылучыць сямейныя праекты. Разам з мастаком малеча шчыруе над жывапіснымі вобразамі роднага горада, а ў кампаніі супрацоўнікаў сталічнай Цэнтралізаванай сістэмы дзіцячых бібліятэк вандруе па старонках кніг. 

НЕ ХЛЕБАМ АДЗІНЫМ 

Першы нацыянальны гандлёвы дом, што нядаўна адкрыўся ў Мінску, можна лічыць яшчэ адным прыкладам, як сумясціць гандаль з культурай у яе шырокім разуменні. Рэй вядзе паўднёва-ўсходні рэгіён Беларусі. У павільёне “Гомельшчына стваральная” адбываюцца прэзентацыі розных раёнаў вобласці. Карэспандэнту “К” пашчасціла трапіць на мабільную выставу Лельчыцкага краю. 

Канцэрт студэнтаў БДУКМ у гандлёвым цэнтры "Сталіца" 

Прадстаўнікі палескай зямлі паказалі не толькі гаспадарчыя набыткі. Частка экспазіцыі прысвечана нематэрыяльнай культурнай спадчыне. Наведвальнікі могуць дазнацца пра мясцовы песенны стыль, традыцыю пакланення каменным крыжам у вёсках Данілевічы і Баравое, абрад гукання вясны “Чырачка” ў аграгарадку Тонеж і культуру ляснога бортніцтва. Дарэчы, апошні элемент унесены ў Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны UNESCO. 

Таксама ў павільёне ёсць куток, прысвечаны знакамітаму ўраджэнцу Тонежа — Міхаілу Дрынеўскаму, харавому дырыжору, народнаму артысту БССР. Варта ўбачыць і дасягненні майстроў-рамеснікаў: плеценыя з саломы вырабы, бісерныя ўпрыгажэнні з нацыянальным каларытам, калекцыю традыцыйных лялек. Раней не менш змястоўныя выставы ў Першым нацыянальным гандлёвым доме паказалі Ельскі, Петрыкаўскі, Акцябрскі раёны. 

СПАДЧЫНА НА ЎПАКОЎЦЫ 

Канцэпцыя развіцця нацыянальнай культурнай прасторы ўтрымлівае і такія пункты, як стымуляванне вытворчасці тавараў з выкарыстаннем беларускай культурнай сімволікі, стварэнне марак і брэндаў з улікам мясцовых культурных асаблівасцей, скарачэнне замежных слоў у назвах гандлёвых марак. 

У гэтым напрамку асабліва прасунуліся кандытарскія фабрыкі. На паліцах можна адшукаць наборы шакаладу “Слуцкія паясы” і “Беларускія строі”. На падарункавых скрыначках цукерак і зефіру красуюцца арнамент, стылізаваныя выцінанкі, малюнкі нашых славутасцей. Акрамя таго, прывабнасці таварам дадаюць надпісы кшталту “Прывітанне з Беларусі” або “З Беларусі з любоўю” на ўпакоўках. Не могуць не лашчыць слых назвы “Папараць-кветка”, “Пацалункіпадарункі”, “Паўлінка”. Айчынныя салодкія пачастункі лічацца ці не найлепшым сувенірам для замежнікаў, бо вылучаюцца не толькі якасцю і смакам, але і выдатнай падачай. 

Нямала прадуктаў з акцэнтам на роднае можна знайсці ў бакалейных аддзелах. Вытворцы мукі і паўфабрыкатаў для выпечкі ў афармленні ўпаковак і падборы назваў звяртаюцца да вобразаў клапатлівых родзічаў, бацькоўскай хаты, дбайнага гаспадара. Пагадзіцеся: аладак, смачнейшых за бабуліны, не бывае! А пазітыўнасць асацыяцый, між іншым, лічыцца абавязковай рысай якаснага брэндынгу. 

Безумоўна, беларускія прадукты харчавання і ў нашай краіне, і за мяжой асацыіруюцца з выдатнай якасцю, натуральнасцю. Таму нацыянальныя акцэнты гандлёвай маркі, якія падкрэсліваюць паходжанне, гуляюць толькі на карысць бізнесу. 

І ўсё ж нямала на паліцах крам айчынных тавараў з замежнымі назвамі. У тым, што вытворцы макароны звяртаюцца да італьянскіх матываў, а кандытары — да французскіх, хаця б прасочваецца логіка. А вось беларускае варэнне і малочная прадукцыя, стылізаваныя пад іншаземную, выклікаюць толькі паблажлівую ўсмешку. Дзіўна выглядаюць і ярлыкі з назвамі “Гарвард”, “Оксфард”, “Версаль” на мэблі мясцовай вытворчасці. Гэтыя крэслы і сталы зроблены з тутэйшай драўніны і ў стылі не маюць ніякіх адсылак да італьянскіх ці брытанскіх традыцый. 

На жаль, пераважнай большасці тавараў на паліцах супермаркетаў бракуе інфармацыі па-беларуску. Канцэпцыя развіцця нацыянальнай культурнай прасторы сярод іншага прадугледжвае меры па забеспячэнні роўнага выкарыстання дзвюх дзяржаўных моў у розных сферах жыцця. Хочацца спадзявацца, што новы дакумент заахвоціць вытворцаў дапоўніць этыкеткі звесткамі па-беларуску. Досвед некаторых брэндаў пацвярджае: гэтая задача выканальная. 

Натуральна, што вытворцы і гандлёвыя кампаніі найперш заклапочаны прыбыткам. Патрабаваць ад іх чагосьці звыш законных абавязкаў было б дзіўна. Але не варта забывацца пра сацыяльную адказнасць бізнесу, то-бок пра імкненне ўладальнікаў кампаній не толькі зарабляць грошы, але і паляпшаць свет. Клапаціцца пра супрацоўнікаў, навакольнае асяроддзе, грамадства — у любой краіне гэта звычайная практыка для прадпрыемства, якое разлічвае на пазітыўны імідж. Чаму б не зацвердзіць сваю сумленнасць, прычыніўшыся да зберажэння культурнай самабытнасці? 

Данііл ШЭЙКА 

Фота аўтара